نحوه تربیت کودک مسئولیت پذیر+ ۷ راهکار اصولی

مسئولیت، به معنای تعهد به انجام وظایف به‌طور قابل‌اعتماد، انتخاب‌های درست و پذیرش پاسخگویی در قبال اعمال خود است. برای یک کودک، مسئولیت می‌تواند شامل آماده‌شدن برای مدرسه، کمک به انجام کارهای خاص خانه یا مراقبت از حیوان خانگی باشد. به‌عبارت‌دیگر، مسئولیت‌هایی متناسب با سن که به رفاه خانواده او کمک می‌کند. با واگذاری وظایف متناسب با سن و تشویق کودک به انجام مستقل آن‌ها و مشاوره برای نحوه تربیت کودک مسئولیت پذیر، به او در پرورش حس مسئولیت‌پذیری کمک کنید.

تعریف مسئولیت‌پذیری برای کودکان

مسئولیت‌پذیری، گوهری گران‌بها در وجود هر فرد است که از دوران کودکی شکل می‌گیرد و در بزرگسالی ثمرات آن قابل مشاهده است. بسیاری از والدین، آرزوی پرورش فرزندی مسئولیت‌پذیر را در سر می‌پرورانند؛ چرا که این صفت نیکو، زیربنای شخصیتی قوی و موفق را تشکیل می‌دهد. اما مسئولیت‌پذیری در کودکان چه معنایی دارد؟

مسئولیت‌پذیری در کودکان، به معنای انجام وظایف و تعهدات متناسب با سن و توانایی آن‌هاست؛ به‌گونه‌ای که درنهایت به رفاه و آسایش خود و اطرافیانشان کمک کند. به همین دلیل، یادگیری نحوه تربیت کودک مسئولیت پذیر بسیارمهم است.

ویژگی‌های مسئولیت‌پذیری برای کودکان

این مفهوم گسترده، شامل طیف وسیعی از ویژگی‌ها و رفتارها می‌شود:

• قابل‌اعتماد بودن: کودکی که مسئولیت‌پذیر است، به تعهدات خود عمل می‌کند و می‌توان به او اطمینان داشت.
• پایداری بر قول‌ها و توافق‌ها: این امر، نشان‌دهنده تعهد و پایبندی کودک به حرف‌های خود است.
• انجام تعهدات: کودکی که مسئولیت‌پذیر است، وظایف محول‌شده را به نحو احسن انجام می‌دهد و در قبال آن‌ها پاسخگو خواهد بود.
• انجام کارها با نهایت تلاش خود: تلاش و پشتکار، از ویژگی‌های بارز کودکان مسئولیت‌پذیر است.
• پذیرفتن مسئولیت رفتار خود: این امر، نشان‌دهنده بلوغ فکری و عاطفی کودک است و او را از فرافکنی و سرزنش دیگران باز می‌دارد.
• پذیرفتن اشتباهات: هر انسانی در مسیر زندگی خود اشتباه می‌کند. کودک مسئولیت‌پذیر، اشتباهات خود را می‌پذیرد.
• عضویت در خانواده و جامعه: نحوه تربیت کودک مسئولیت پذیر، به این شکل است که او خود را عضوی از خانواده و جامعه می‌داند و در قبال آن‌ها احساس مسئولیت می‌کند.

نمونه‌هایی از مسئولیت‌پذیری در کودکان

مسئولیت‌پذیری برای کودکان در خانه، شامل موارد مختلفی است:

• آماده‌شدن برای رفتن به مدرسه: بیدارشدن به‌موقع، پوشیدن لباس، مرتب‌کردن کیف و لوازم‌تحریر، خوردن صبحانه، و آمادگی برای رفتن به مدرسه به‌تنهایی یا با کمک مختصر والدین.
• کمک به انجام برخی کارهای خانه: شستن ظرف‌ها، جاروکردن و تمیزکردن زمین، مرتب‌کردن تختخواب، چیدن میز غذا، جمع‌کردن لباس‌ها، و کمک به آشپزی.
• مراقبت از حیوان خانگی: غذادادن و آب دادن به حیوان، بردن آن برای پیاده‌روی، تمیزکردن قفس یا محل نگهداری و بازی‌کردن با آن.
• جمع‌کردن اسباب‌بازی‌ها: جمع‌کردن اسباب‌بازی‌ها بعد از بازی، مرتب‌کردن و مراقبت از آن‌ها.
• مرتب‌کردن تختخواب: مرتب‌کردن ملحفه‌ها و پتوها، جمع‌کردن بالش‌ها و لحاف‌ها بعد از خواب.
• کمک به افراد مسن یا نیازمند: انجام کارهایی مانند خریدکردن، رساندن مایحتاج به منزل آن‌ها، یا صرف وقت با آن‌ها.

نمونه‌هایی از مسئولیت‌پذیری کودکان در مدرسه، عبارت‌اند از:

• انجام تکالیف مدرسه: انجام به‌موقع و بادقت تکالیف ، مطالعه دروس و آماده‌شدن برای امتحانات.
• رعایت نظم و انضباط: حضور به‌موقع در کلاس، گوش‌دادن به حرف معلم، انجام درست فعالیت‌های کلاسی، و احترام به معلمان و هم‌کلاسی‌ها.

سن مسئولیت‌پذیری کودکان چند است؟

بر اساس تحقیقات جدید، آموزش حس مسئولیت‌پذیری به کودکان، می‌تواند از سنین پایین و با واگذاری کارهای ساده در منزل آغاز شود. دکتر مارتی راس من، استادیار مطالعات خانوادگی در دانشگاه مینه‌سوتا، در نحوه تربیت کودک مسئولیت پذیر، به این نتیجه رسیده است که تشویق کودکان به انجام کارهای ساده در محیط خانه از سنین 3 تا 4 سالگی، می‌تواند آن‌ها را به افرادی مسئولیت‌پذیر در بزرگسالی تبدیل کند.

یافته‌های او، نشان می‌دهد که ارتباط مستقیمی بین میزان مشارکت کودکان در کارهای خانه در سنین 3 و 4 سالگی و موفقیت آن‌ها در دهه دوم زندگی‌شان وجود دارد. با سپردن مسئولیت به فرزندانمان در انجام کارهای منزل، به آن‌ها حس مسئولیت‌پذیری، مشارکت در زندگی خانوادگی و نوعی حس همدلی و مراقبت از خود را آموزش می‌دهیم. هرچه از سنین پایین‌تر این کار را شروع کنیم، در تربیت نوجوانانی مسئولیت‌پذیر موفق‌تر خواهیم بود.

تحقیقات نشان می‌دهد که واگذاری مسئولیت به کودکان در سنین 9 تا 10 سالگی یا حتی بدتر از آن، 15 تا 16 سالگی، می‌تواند اثر معکوس داشته باشد. در این سنین، کودکان ممکن است با برداشت این کار، به‌عنوان اجبار از طرف والدین، درکی از کار گروهی و مشارکت در خانواده پیدا نکنند.

۷ راهکار برای تربیت کودک مسئولیت پذیر

مسئولیت‌پذیری، سنگ بنای موفقیت در هر زمینه‌ای است، از دوران مدرسه تا دنیای بزرگسالی و عرصه‌های حرفه‌ای و شخصی. بااین‌حال، آموزش این مهارت ظریف و ارزشمند به کودکان، فرآیندی زمان‌بر و پرمشقت محسوب می‌شود که به صبر، حوصله و تلاش مستمر از سوی بزرگسالان، به‌خصوص والدین بستگی دارد.

وظیفه‌شناسی را به آن‌ها بیاموزید

واگذاری مسئولیت به کودکان، باید از سنین پایین شروع شود. در واقع، هر چه زودتر این کار را شروع کنید، بهتر است. کودکان نوپا، می‌توانند کارهای ساده‌ای مانند مرتب‌کردن اسباب‌بازی‌هایشان یا انداختن لباس‌هایشان در سبد را انجام دهند. با افزایش سن، وظایف پیچیده‌تری را به آن‌ها واگذار کنید، مانند کمک به آماده‌کردن غذا یا انجام کارهای خانه.

در انجام کارهای خانه از کودک خود کمک بگیرید

درگیرکردن کودکان در کارهای خانه، فواید زیادی هم برای آن‌ها و هم برای شما دارد. این کار، به آن‌ها حس مسئولیت‌پذیری، استقلال و مشارکت در یک تیم را آموزش می‌دهد. همچنین، می‌تواند به شما کمک کند تا کارهای خانه را سریع‌تر و آسان‌تر انجام دهید.

تمام راه‌های مسئولیت‌گریزی کودک را مسدود کنید

کودکان، گاهی اوقات برای شانه خالی‌کردن از زیر بار مسئولیت‌هایشان بهانه‌های مختلفی می‌آورند. به‌عنوان‌مثال، ممکن است بگویند که نمی‌دانند چگونه کاری را انجام دهند یا این‌که خیلی سخت است. در چنین مواقعی، مهم است که با صبر و حوصله، به‌طور هوشمندانه پاسخ دهید تا بتوانید به آن‌ها کمک کنید تا مسئولیت‌پذیرتر شوند.

با الگوبرداری، به کودکانمان مسئولیت‌پذیری را آموزش دهیم

یکی از بهترین راه‌ها برای آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان، الگوبرداری است. کودکان، به‌طور طبیعی از رفتار بزرگسالان، به‌خصوص والدین خود، تقلید می‌کنند. بنابراین، اگر می‌خواهید فرزندانتان مسئول باشند، باید خودتان الگوی خوبی برای آن‌ها باشید. اگر به فرزندتان قول می‌دهید که کاری را انجام دهید، حتما به این قول عمل کنید. این امر، به آن‌ها نشان می‌دهد که باید به قول خود عمل کنند.

با دستورندادن، به کودکانمان مسئولیت‌پذیری را آموزش دهیم

هدف نهایی ما از تربیت فرزندان، تبدیل آن‌ها به بزرگسالانی مسئول و مستقل است. اما چگونه می‌توانیم این کار را بدون دستور دادن مداوم انجام دهیم؟ به‌جای این‌که به فرزندتان بگویید مسواک بزن! از او بپرسید کار بعدی که باید انجام دهی تا برای رختخواب آماده شوی چیست؟ این کار، به آن‌ها یاری می‌رساند تا در مورد وظایف خود فکر کنند و آن‌ها را به‌طور مستقل انجام دهند.

از قانون وقتی «که… می‌توانیم» استفاده کنید

جری ویکوف، روانشناس خانواده و نویسنده کتاب بیست فضیلت قابل‌آموزش، روشی به نام قانون مادربزرگ را برای تشویق رفتار مسئولانه در کودکان پیشنهاد می‌کند. به‌جای صدور اولتیماتوم‌هایی مانند اگر این کار را نکنی، نمی‌توانی… این قانون می‌گوید: «وقتی که مسئولیتی را که باید انجام دهی به اتمام رساندی، می‌توانی کاری را که می‌خواهی انجام دهی». توضیح ویکوف این است که قانون مادربزرگ، قوانین خانواده شما را روشن می‌سازد که پیروی از آن برای همه اعضا الزامی است.

با تشویق و تمجید، به کودکانمان مسئولیت‌پذیری را آموزش دهیم

تشویق و تمجید، ابزاری قدرتمند برای آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان است. هنگامی که به‌خاطر تلاش‌ها و دستاوردهایشان مورد قدردانی قرار می‌گیرند، احساس ارزشمندی و انگیزه بیشتری برای ادامه تلاش می‌یابند. به‌جای این‌که فقط به‌طورکلی به تمجید از فرزندتان بپردازید، به کاری که انجام داده است، اشاره کنید. به‌عنوان‌مثال، به‌جای این‌که بگویید «تو بچه خیلی خوبی هستی»، می‌توانید بگویید «من به تو افتخار می‌کنم که امروز اتاقت را مرتب کردی.»

جمع‌بندی

در مسیر نحوه تربیت کودک مسئولیت پذیر، به یاد داشته باشیم که کودکان مانند نهالی نوپا هستند که برای رشد و بالندگی به نور خورشید، آب فراوان و مراقبت دلسوزانه نیاز دارند. تشویق و حمایت ما، حکم همان نور و آب را دارد و صبر و بردباری ما در برابر اشتباهات و ناکامی‌های آن‌ها، بستر امنی برای یادگیری و پیشرفت فراهم می‌کند.

سوالات متداول

1.چگونه می‌توانم به فرزندم در یادگیری مسئولیت‌پذیری کمک کنم؟

با نشان‌دادن مسئولیت‌پذیری در رفتار خودتان، به فرزندتان الگو می‌دهید. به فرزندتان یاری برسانید تا با درک وظایف خود، برای انجام آن‌ها برنامه‌ریزی کند.

2. چه زمانی باید به فرزندم مسئولیت‌های بیشتری بدهم؟

هیچ زمان مشخصی برای این کار وجود ندارد. به‌تدریج و با توجه به رشد و توانایی‌های فرزندتان، وظایف بیشتری به او بسپارید.

3. اگر فرزندم وظایف خود را انجام نداد، چه کار کنم؟

به جای عصبانیت و سرزنش، با لحنی آرام و صبور به مکالمه با فرزندتان بپردازید. به او یاری برسانید تا بفهمد چرا انجام وظایف مهم است و عواقب انجام ندادن آن‌ها چیست.