آموزش و تقویت مهارت تفکر انتقادی در کودکان با 7 روش اصولی

یکی از مهم‌ترین اهداف تعلیم‌وتربیت در کشورهای پیشرفته پرورش تفکر انتقادی در کودکان است. کودکان با داشتن این مهارت به موفقیت‌های شغلی و تحصیلی دست پیدا می‌کنند و به انسان‌های قدرتمند، مستقل و مفید برای جامعه تبدیل می‌شوند. برای همین است در جوامع پیشرفته راه‌کارهای اصولی برای آموزش این مهارت را در مراکز آموزشی به کار می‌گیرند.

تفکر انتقادی در کودکان چیست؟

تفکر انتقادی شاخه‌ای از مهارت‌های حل مسئله است که به کودک کمک می‌کند نسبت به هم سن‌وسالان خود راحت‌تر با مشکلات دست‌وپنجه نرم کند. همچنین افرادی که توانایی تفکر انتقادی آنها بالا است می‌توانند در برابر چالش‌های زندگی تصمیمات منطقی‌تر و بهتری بگیرند.

به عبارت دیگر آموزش تفکر انتقادی در کودکان به آنها می‌آموزد که زاویه دید وسیع‌تری داشته باشند. بنابراین این کودکان در مقابله با مسائل مختلف می‌توانند مشکل را تجزیه‌وتحلیل و بهترین راه حل را برای رفع آن پیدا کنند. به طورکلی، هنر ارزیابی در کودکانی که تفکر انتقادی دارند بسیار بالا است.

اهمیت آموزش تفکر انتقادی در کودکان

آموزش قدرت تفکر انتقادی در کودکان از جنبه‌های مختلفی حائز اهمیت است‌. در ادامه چند مورد از مزایای این توانمندی را بررسی می‌کنیم:

افزایش مصونیت در مقابل آزار و فشار همسالان

کودکان در سنین مختلف تحت تاثیر فشار و زورگویی همسالان خود قرار می گیرند. یکی از راه‌های کاربردی برای اینکه کودک دچار این مشکل نشود داشتن قدرت تفکر انتقادی پرورش‌یافته و قوی است. کودکانی که تفکر انتقادی آن‌ها بالاست، رفتارهای دوستان خود را ارزیابی می‌کنند و بدون فکر منطقی دنباله‌رو کسی نمی‌شوند.

تقویت قدرت حل مشکلات

تفکر انتقادی در کودکان کمک می‌کند که آن‌ها مشکلات را از زوایای مختلف ارزیابی کنند. همین امر باعث می‌شود که کودکان برای هر مسئله چندین راه‌حل بیابند و با تفکر قوی خود منطقی‌ترین مورد را انتخاب کنند.

داشتن آرامش بیشتر و آشفتگی کمتر

زمانی که کودک با تفکر پرورش‌یافته خود مشکلاتش را بهتر مدیریت کند، کمتر هم دچار تشویش ذهنی می‌شود و آرامش بیشتری خواهد داشت.

ایمنی بالا در مقابل عواقب منفی بمباران اطلاعات

در کنار مزایایی که تکنولوژی برای ما به همراه داشته است معایبی هم وجود دارد‌‌ به طورمثال، محتواهای مختلفی در فضای رسانه منتشر می‌شوند که بعضا باعث ایجاد توقعات بی‌جا و تفکرات اشتباه در کودکان می‌شوند. مهارت تفکر انتقادی در کودکان به آنها کمک می‌کند که به راحتی از محتواهای مختلف فضایی رسانه تاثیر نپذیرند و با نگاهی نقادانه به آن‌ها، مسیر زندگی‌شان را در جامعه کنترل کنند.

7 راه‌کار برای تقویت مهارت تفکر انتقادی در کودکان

کسی که می‌خواهد تفکر انتقادی را به کودکان بیاموزد باید خودش این مهارت را داشته باشد تا بتواند آن را انتقال دهد. به‌طور کلی، راه‌های مختلفی وجود دارد که به واسطه آن‌ها این طرز تفکر در کودکان تقویت می‌شود. در اینجا 7 راه‌کار جالب و کاربردی را معرفی می‌کنیم:

1.      به کودک اجازه دهید مخالفت کند

بچه خوب، حرف گوش کن و مطیع همیشه خوب نیست. اینگونه کودکان معمولا تفکری از خود ندارند و دنباله رو والدینشان هستند. در اجتماع هم این کودکان راحت تحت تاثیر دیگران قرار می‌گیرند.

برای آموزش تفکر انتقادی در کودکان باید گاهی به آنجا اجازه داد خودشان فکر کنند و تصمیم بگیرند. البته هر مخالفتی هم نشانه تفکر انتقادی نیست. برای رسیدن به چنین تفکر قدرتمندی، کودک باید بفهمد که انتخاب‌های او لازم است منطقی باشند و آسیبی به کسی وارد نکنند.

2.      تفکر انتقادی را از طریق بازی آموزش دهید

بازی برای بچه‌ها فقط تفریح نیست؛ بلکه بازی‌ها با به چالش کشیدن بخش‌های مختلف مغز، به کودکان درس زندگی کردن می‌دهند. تفکر انتقادی در کودکان هم از طریق بازی‌های مختلف قابل آموزش دادن است.

هرچقدر بازی گروهی و با کودکان بیشتر انجام دهد، نتیجه‌بخش تر خواهد بود. برای همین در بهترین دبستان دخترانه منطقه 6 ، معلمان باتجربه و به‌روز، از بازی‌های چالشی مختلف برای افزایش این نوع تفکر در کودکان استفاده می‌کنند. از جمله این بازی‌ها می‌توان به بازی‌های فکری چند نفره، ساختن شکل دلخواه با خمیربازی و لگو، داستان سرایی، بازی طبقه‌بندی و مواردی از این قبیل اشاره کرد.

3.      برای کودک موفقیت فرضی ایجاد کنید

ایجاد موقعیت فرضی یکی از راه‌های تقویت تفکر انتقادی در کودکان است. این راه‌کار نیازمند این است که مربی یا پدر و مادر خلاقیت کافی برای خلق موقعیت را داشته باشند. مربی باید یک موقعیت طراحی کند و از کودکان بخواهد خود را در آن شرایط قرار دهند و تصمیم بگیرند. کودک باید مزایا و معایب هر تصمیمی که بیان می‌کند را بگوید و در نهایت منطقی‌ترین و بهترین تصمیم را انتخاب کند.

4.      اجازه بدهید کودک هنر نقد کردن مودبانه را بیاموزد

برای این کار، معکوس حرف زدن یا معکوس عمل کردن ایده خوبی است. فردی که تفکر انتقادی را به کودکان آموزش می‌دهد باید گزاره‌ای را بگوید که کودکان از اشتباه بودن آن‌ آگاه هستند و منتظر بماند تا کودکان گزاره را اصلاح کنند. با این روش، کودک می‌آموزد چگونه مودبانه و منطقی از کارهای بد اطرافیان انتقاد کند.

5.      کودک را با سوالات پی در پی سین‌جیم کنید!

سوال پرسیدن از کودکان یکی از بهترین روش‌های آموزش مهارت تفکر انتقادی در کودکان است‌‌. سوالات باید پشت سر هم و با توجه به پاسخ کودکان طراحی شوند. هر چقدر چرخه سوالات بیشتر باشد، قدرت تفکر و تصور کودک و همچنین توانایی وی برای پیدا کردن راه‌حل بیشتر می‌شود.

6.      از کودک بخواهید او هم سوال بپرسد

برای افزایش تفکر انتقادی در کودکان، نه تنها خوب است که کودک را سوال پیچ کرد، بلکه بهتر هم می‌شود اگر کودک یاد بگیرد سوالات خوب بپرسد. کودکان به دلیل داشتن ذهن کنجکاو زیاد سوال می‌پرسند. اطرافیان باید با حوصله پاسخ سوالاتشان را بدهند و آن‌ها را با حرف‌هایی مثل «چقدر سوال می‌کنی» سرکوب نکنند. حتی گاهی ممکن است کودک سوالی بپرسد که جواب آن را نمی‌دانیم. در این صورت باید پاسخ درست را از یک منبع دیگر مثل اینترنت پیدا کرد.

7.      درباره پیامد کارها با کودک صحبت کنید

یک‌ راه‌کار دیگر برای آموزش تفکر انتقادی در کودکان صحبت کردن با او درباره نتایج کارها است. کارهایی که می‌توان درباره پیامد آن‌ها حرف زد می‌توانند یا انتزاعی باشند یا تجربی.‌ البته در کودکان تفکر انتزاعی هنوز شکل نگرفته است و بهتر است تمرکز روی مسائل تجربی باشد.

مثلا صحبت کردن درباره رنگ‌ها، ترکیب رنگ‌ها، میوه‌ها، واکنش‌های فیزیکی مثل اینکه «اگر تخم مرغ در آب بیفتد چه می‌شود» و مواردی از این قبیل جزو‌ مسائل فیزیکی هستند. مواردی هم مثل پیامد دزدی کردن، دوست شدن با آدم بد، دروغ گفتن و‌ غیره مسائل انتزاعی را شکل می‌دهند.

صحبت درباره نتیجه کارها به کودک کمک می‌کند سیر انجام کار را تصور کند و پیامد آن را حدس بزند. این کار باعث تقویت تفکر انتقادی در کودکان می‌شود.

نقش والدین در تقویت مهارت تفکر انتقادی در کودکان

والدین نقش کلیدی در پرورش تفکر انتقادی در کودکان ایفا می‌کنند. والدین و کانون خانواده باید تفکر انتقادی را در درون کودک شکل دهند و آغاز کنند. ادامه روند مهارت تفکر انتقادی در کودکان در دوران ابتدایی و در مدرسه کامل می‌شود.

اگر والدین خود تفکر انتقادی را بلد نباشند نمی‌توانند هم آن را در کودکشان شکل دهند. بنابراین لازم است که پدر و مادر در جلسات مختلف شرکت کنند و این مهارت را یاد بگیرند. تفکر انتقادی به معنی داشتن توانمندی‌های مختلف مثل حل مسئله، استدلال، سازماندهی تکالیف، زبان، خلاقیت و‌ مواردی از این قبیل است. این توانمندی‌ها ابتدا باید در سایه والدین و در کانون خانواده شکل بگیرند و سپس در اثر تمرین، تقویت و شکوفا شوند.

جمع‌بندی

تفکر انتقادی در کودکان به معنی آن است که کودکان توانایی استدلال و حل مسئله را در خود پیدا کنند. برای این کار کودک باید بازی کند، سوال بپرسد و سوال جواب دهد، درباره موقعیت‌های فرضی صحبت کند، پیامدهای کارهای مختلف را تجسم کند و هنر نه گفتن را بیاموزد. کودکی که تفکر انتقادی دارد بهتر فکر می‌کند، بهتر تصمیم می‌گیرد و آرامش بیشتری دارد. والدین هم باید برای تقویت تفکر انتقادی در کودکان نهایت تلاش خود را به کار بگیرند.

سوالات متداول

1. تفکر انتقادی چه فایده‌ای برای کودکان دارد؟

تفکر انتقادی برای کودکان بسیار مهم است چرا که آن‌ها را به افرادی مستقل و صاحب فکر تبدیل می‌کند. والدینی که چنین کودکانی دارند زیاد نگران آینده آن‌ها نخواهند شد.

2. چگونه می‌توان تفکر انتقادی را در کودک ایجاد کرد؟

تفکر انتقادی از طرق مختلفی در کودک ایجاد می‌شود. بازی، سوال و جواب، قصه‌گویی، موقعیت فرضی و صحبت کردن درباره کارها از جمله این روش‌ها هستند.

3. چه کسانی وظیفه آموزش تفکر انتقادی را به کودکان دارد؟

در قدم اول والدین باید ریشه تفکر انتقادی را کودک خود ایجاد کنند. سپس در مدرسه، وظیفه شاخ و برگ دادن به این ریشه به عهده معلم خواهد بود‌‌.